काठमाडौं । आज देशैभर श्रीकृष्ण जन्माष्टमी पर्व भगवान् श्रीकृष्णको पूजा–आराधना गरी मनाइँदैछ । आजको दिन देशभरिका कृष्ण मन्दिरमा पूजा–आराधना, प्रवचन, भजनकीर्तन गर्नाका साथै व्रत बसी रातभरि जाग्राम बस्ने प्रचलन छ । जन्माष्टमीका दिन पाटनको मंगलबजारस्थित प्रसिद्ध कृष्ण मन्दिरमा ठूलो मेला लागेको छ । काठमाडौंको उत्तरपूर्वी भेगस्थित कागेश्वरी मनोहरा नगरपालिका–८ मा रहेको नवतनधाममा पनि भक्तजनको भीड लागेको छ । उत्तरी भेगस्थित बूढानीलकण्ठमा रहेको श्रीकृष्ण भावनामृत सङ्घको कार्यालयमा रहेको कृष्ण मन्दिरमा पनि भक्तजनको भीड लागेको छ । यसै उपलक्ष्यमा काठमाडौंका विभिन्न धार्मिक संघसंस्थाद्वारा श्रीकृष्णको झाँकीसहित शोभायात्रा तथा रथयात्रा निकाल्ने तयारी छ । विष्णुको आठौं अवतारका रूपमा श्रीकृष्णको जन्म द्वापरयुगमा भाद्रकृष्ण अष्टमीको मध्यरातमा भएको विश्वास गरिन्छ । त्यसैले आजको दिनलाई ‘कृष्ण जन्माष्टमी’ र रातलाई ‘मोहरात्री’ भनिन्छ । श्रीकृष्णले आजीवन सत्यको पक्षमा रही सत्कर्मका लागि मानव समुदायलाई प्रेरित गरेको पौराणिक मान्यता छ ।

श्रीकृष्णको जन्माष्टमी नेपाल भारतमा मात्र नभई विदेशमा पनि मनाइन्छ । सबै देवताहरूमध्ये भगवान् श्रीकृष्ण भगवान् विष्णुका एक मात्र अवतार हुन्, जो जीवनको हरेक चरणमा विभिन्न रंगहरूमा देखा पर्दछन्। बाल्यकालदेखि द्वारकाधीशसम्म उनको सम्पूर्ण जीवन विभिन्न क्रियाकलापले भरिएको छ। भगवान् श्रीकृष्ण हिन्दू संस्कृतिमा धेरै अनुशासनको प्रतिनिधित्व गर्दछ। निःस्वार्थ कर्मयोगी, आदर्श दार्शनिक, दैवी शक्तिले सुसज्जित महापुरुष, राजा र मित्रको रूपमा भगवान् श्रीकृष्ण आफ्ना भक्तहरूलाई आशीर्वाद दिनुहुन्छ। एकै समयमा, तिनीहरूलाई युद्धमा कुशल पनि भनिन्छ। महाभारतमा गीताको उपदेशबाट श्रीकृष्णले सिकाएको कर्तव्य भक्तिको पाठ, आज पनि प्रत्येक पटक अध्ययन गर्दा नयाँ अर्थहरू देखा पर्छन्। यो भगवान् श्रीकृष्ण हुनुहुन्छ जसलाई कन्हैया, श्याम, गोपाल, केशव, वासुदेव, गोविन्द, मोहन, माधव, द्वारकेश वा द्वारकाधीश आदि नामले पनि चिनिन्छ र उहाँलाई यस युगको सर्वश्रेष्ठ पुरुषको पद पनि दिइएको छ।

जन्माष्टमीको महत्व

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीको व्रतलाई ‘व्रतराज’ मानिन्छ, अर्थात् यस दिनको व्रत गर्नाले वर्षभर व्रतभन्दा बढी फल प्राप्त हुन्छ । यस दिन व्रत राखेर भगवानले आफ्ना भक्तजनलाई सन्तान प्राप्ति, सुख। समृद्धि, सन्तान वृद्धि, दीर्घायु र पितृदोषबाट मुक्ति प्राप्त हुने सबै पुण्यफल प्रदान गर्ने जनविश्वास रहेको छ । अष्टमीको व्रत र पूजा र नवमीका दिन व्रत पूरा हुन्छ ।

श्रीकृष्णको पूजा गर्ने तरीका

व्रतको दिन बिहान नुहाएर सबै देवताहरूलाई नमस्कार गरी पूर्व वा उत्तरतिर फर्केर बस्नुहोस्। पानी, फलफूल र फूल हातमा लिएर संकल्प गरेर दिउँसो कालो तिलको पानी छर्केर देवकीजीको लागि प्रसूति गृह बनाउनुहोस् र यस सुतिका गृहमा सुन्दर ओछ्यान बिछ्याउनुहोस् र त्यसमा शुभ कलश राख्नुहोस्। पूजामा क्रमशः देवकी, वासुदेव, बलदेव, नन्द, यशोदा र लक्ष्मीको नाम लिएर पूजा गर्नुपर्छ । जन्माष्टमीको यो व्रत मध्यरात १२ बजेपछि मात्र तोडिन्छ । यस व्रतमा अन्नको प्रयोग हुँदैन । गहुँको पिठोको पकौडा, मालपुवा, बर्फी र फलफूलको प्रसादको रूपमा चढाउन सकिन्छ। यस्तै, मलमलको रातो कपडा बिछ्याउनुहोस् र भाँडामा भगवान् श्रीकृष्णको बालस्वरूप तस्बिर राख्नुहोस्। त्यसपछि लड्डू गोपाललाई पञ्चामृत र गंगाजलले नुहाएर नयाँ लुगा लगाइदिनुहोस्। अक्षतको साथ तिलक लगाइदिनुस् । अब लड्डु गोपाललाई मक्खन र मिश्री चढाउनुहोस्। श्रीकृष्णलाई तुलसीको पात पनि चढाउनुहोस्। भेटी पछि, श्री कृष्णलाई गंगा जल चढाउनुहोस् र हात जोडेर आफ्नो पूजनीय देवताको ध्यान गर्नुहोस्। अनि आफ्ना कामनाको स्मरण गरेर ध्यानमग्न भई आराधनामा लीन हुनुहोस् ।