पेलोसीको भ्रमणले ड्रागनलाई पुर्याएको चोट र बेइजिङमा देखिएको हलचल…
काठमाडौं । चीन र अमेरिकाबीचको सम्बन्ध सुधार हुनुको साटो बिग्रँदै गएको देखिन्छ । अब यस्तो देखिन्छ कि वाशिंगटनले फेरि एक पटक ड्र्यागनको दुखाइको स्थानमा चोट पुर्याएको छ। वास्तवमा, अमेरिकी सांसदहरूको प्रतिनिधिमण्डलले बुधबार भारतको हिमाचल प्रदेशको धर्मशालामा तिब्बतका निर्वासित आध्यात्मिक नेता दलाई लामालाई भेटेको थियो। भेटघाटअघि नै बेइजिङले अमेरिकालाई दलाई समूहका कसैसँग पनि भेट नगर्न चेतावनी दिएको थियो । अहिले यो भेटपछि चीन आक्रोशित भएको छ ।
के गर्दैछ अमेरिकी प्रतिनिधिमण्डल भारतमा ?
नोबेल शान्ति पुरस्कार विजेता दलाई लामालाई भेट्न द्विपक्षीय अमेरिकी सांसदहरूको सात सदस्यीय समूह भारत पुगेको छ । अमेरिकी संसदको विदेश मामिला समितिका अध्यक्ष माइकल म्याकलको नेतृत्वमा रहेको सात सदस्यीय टोली मंगलबार विशेष विमानबाट धर्मशालाको गग्गल विमानस्थल पुगेको थियो । साँझ, माइकल र अमेरिकी प्रतिनिधि सभाको पूर्वसभामुख न्यान्सी पेलोसीले निर्वासनमा रहेको तिब्बती सरकारको संसदलाई सम्बोधन गरे र तिब्बतको स्वतन्त्रताको समर्थन गरे। यी मानिसहरूले बुधबार तिब्बती धार्मिक नेता दलाई लामालाई भेटेका थिए र त्यस क्रममा उनीहरूले चीनको विरुद्ध कडा शब्द बोलेका थिए। पेलोसीले व्यक्तिगत नाम काढेर चीनका राष्ट्रपतिलाई भनिन्, राष्ट्रपति महोदय तपाई आउनुहुन्छ, जानु हुन्छ तर पछि तपार्इँलाई कसैले पनि सम्झिँदैनन् तर आध्यात्म गुरु दलाई लामाले मानव स्वतन्त्रता र तिब्बती जनताका लागि गरेको पुर्याएको योगदानलाई सबैले सँधैका लागि सम्झिने छन् । दलाई लामाको मानवता र पे्रम रहिरहनेछ ।” न्यान्सी पेलोसी अमेरिकी प्रतिनिधिसभाको सभामुखमा आशीन हुँदा ताइवानको आधिकारिक भ्रमण गरेकी थिइन् । त्यतिबेला पनि चीनले विराधमा शाब्दिक प्रचारबाहेक केही पनि ठोस प्रतिक्रिया देखाउन सकेन । पेलोसीले ताइवानको सफलतापूर्वक भ्रमण गरेर फर्किएकी थिइन् ।
अमेरिका तिब्बतको मित्र हो ?
अमेरिकाले लामो समयदेखि तिब्बती जनताको धर्म र संस्कृति पालन गर्ने अधिकारलाई समर्थन गर्दै आएको छ र चीनले भारतसँग सीमा जोडिएको दुर्गम हिमाली क्षेत्र तिब्बतमा मानवअधिकार उल्लङ्घन गरेको आरोप लगाएको छ।
अमेरिकामा के पारित भयो नयाँ विधेयक ?
अमेरिकाले हालै तिब्बतमा चीनको दाबीलाई चुनौती दिने विधेयक पारित गरेको छ । यससँगै चीन र दलाई लामाबीचको संवादमा पनि जोड दिइएको छ । असार १२ गते प्रतिनिधिसभाबाट अनुमोदन भएपछि सिनेटमा हरियो संकेत मिलेको थियो । “तिब्बत–चीन विवादको समाधानलाई प्रवर्द्धन गर्ने ऐन” ले तिब्बतको इतिहास र जनताको बारेमा चीनले फैलाएको गलत सूचनासँग लड्न मद्दत गर्ने भनिएको छ। वास्तवमा, यो विधेयकले तिब्बत सँधै यसको हिस्सा रहेको चीनको दाबीलाई अस्वीकार गर्दछ।
को हुन दलाई लामा ?
सन् १९३५ मा ल्हामो थोन्डुपमा जन्मेका दलाई लामालाई दुई वर्षको उमेरदेखि नै आफ्ना पूर्ववर्ती तिब्बती आध्यात्मिक नेताको पुनर्जन्म मानिन्छ। सन् १९४० मा तिब्बतको राजधानी ल्हासामा १४औं दलाई लामाको रूपमा उनलाई तिब्बती धार्मिक नेताको रूपमा मान्यता दिइएको थियो। सन् १९५० मा चीनले तिब्बतमाथि आक्रमण गरेको थियो । चीनविरुद्ध असफल विद्रोहपछि दलाई लामा सन् १९५९ मा भारत आएका थिए । त्यसयता उनी हिमाचल प्रदेशको धर्मशाला शहरमा निर्वासित जीवन बिताइरहेका छन् । सन् १९८९ मा उनलाई नोबेल शान्ति पुरस्कार प्रदान गरिएको थियो । दलाई लामाले सन्यासी शिक्षा पाएका छन् र वर्षौंदेखि तिब्बतीहरूको न्यायको लागि लडिरहेका छन्। उनले ६ महादेश र ६७ भन्दा बढी देशको भ्रमण गरेका छन् । चीनले तिब्बत कब्जा गरेपछि दलाई लामा भारत आएको ६२ वर्षभन्दा बढी भइसकेको छ।
यो भेटघाटमा किन सिर्जना भयो विवाद ?
बेइजिङ र वासिङ्टनबीचको सम्बन्ध सुधार्ने प्रयास भइरहेका बेला अमेरिकी सांसदको भारत भ्रमणले चीनलाई आक्रोशित बनाएको छ । जहाँ चीनसँग भारतको सम्बन्ध पहिलेदेखि नै तनावपूर्ण छ, किनकि सन् २०२० मा चीनको सीमामा भएको सैन्य गतिरोधका कारण २४ भारतीय सैनिकको मृत्यु भएको थियो । अमेरिकाले तिब्बत समाधान ऐन पारित गरे पनि वाशिंगटनले तिब्बत स्वायत्त क्षेत्रलाई चीनको हिस्सा मान्छ। चीनले दलाई लामालाई पृथकतावादी भएको आरोप लगाएको छ । यद्यपि, दलाई लामाले भने कि उनी आफ्नो दुर्गम हिमाली मातृभूमिको लागि वास्तविक स्वायत्तता चाहन्छन्।
सबैभन्दा विवादास्पद मुद्दा दलाई लामाको उत्तराधिकारीको नियुक्ति हो। चीनले तिब्बतमाथि आफ्नो नियन्त्रणलाई बलियो बनाउन उत्तराधिकारीलाई अनुमोदन गर्ने अधिकार रहेको बताएको छ भने दलाई लामाले तिब्बती जनताले मात्र यो निर्णय लिन सक्ने र उनको उत्तराधिकारी भारतमा फेला पार्न सक्ने बताउँछन्। “यस यात्राले तिब्बतका लागि अमेरिकी सदनमा द्विपक्षीय समर्थनलाई आफ्नो भविष्यमा भन्नको लागि हाइलाइट गर्नुपर्छ”, अमेरिकी प्रतिनिधिमण्डलका प्रमुख तथा तिब्बत ऐनका लेखक माइकल म्याकउलले शुक्रबार वाशिंगटन छोड्नु अघि भनेका थिए ।
आखिर किन आक्रोशित भए चीन ?
हमेरिकी प्रतिनिधिमण्डलको यो भ्रमण र विधेयकप्रति चीन निकै रिसाएको छ । भ्रमणअघि चीनले दलाई लामा पृथकतावादी भएको र अमेरिकी सांसदहरूले उनीसँग कुनै सम्पर्क नगर्न आग्रह गरेको थियो । मङ्गलबार चीनको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता लिन चिएनले अमेरिकाले तिब्बतको स्वतन्त्रतालाई समर्थन नगर्ने र ह्वाइट हाउसले यो विधेयकमा हस्ताक्षर गर्न नहुने बताए। उनले यस्तो गरे चीनले कडा कारबाही गर्ने चेतावनी पनि दिए। उनले कुन किसिमको कदमको बारेमा कुरा गरिरहेका छन् भन्ने स्पष्ट पारेनन् । लिनले १४ औं दलाई लामा पूर्णतया धार्मिक व्यक्ति नभई धर्मको आडमा चीनविरोधी पृथकतावादी गतिविधिमा संलग्न राजनीतिक निर्वासित व्यक्ति हुन् भन्ने सबैलाई थाहा भएको बताएकी छन् ।
भारतस्थित चिनियाँ दूतावासले यस विषयमा अमेरिकालाई दलाई लामा समूहको चीन विरोधी पृथकतावादी स्वभावलाई पूर्ण रूपमा मान्यता दिन अपील गरेको जनाएको छ । सिजाङ अर्थात् तिब्बत सम्बन्धी मामिलामा अमेरिकाले चीनसँग गरेको प्रतिबद्धताको सम्मान गर र विश्वलाई गलत संकेतहरू पठाउन बन्द गर। चीनको धम्कीपछि अमेरिकाको ह्वाइट हाउसबाट अमेरिकाले आफ्नो हितमा मात्रै गर्ने बयान आएको छ । (समाचार स्रोतः एजेन्सी)
