काठमाडौं ।  अमेरिकी अन्तरिक्ष प्रशासन नासाको शक्तिशाली जेम्स वेब टेलिस्कोपको प्रयोग गर्ने वैज्ञानिकहरूले प्लुटोको सबैभन्दा ठूलो चन्द्रमा चारोनको जमेको सतहमा कार्बन डाइअक्साइड पत्ता लगाएको मङ्गलबार प्रकाशित अनुसन्धानले खुलासा गरेको छ ।

अर्को रासायनिक हाइड्रोजन पेरोक्साइडसँगै कार्बन डाइअक्साइडको खोजले हाम्रो सौर्यमण्डलको रहस्यमय बाहिरी भागमा रहेका बर्फिलो संसारहरूलाई प्रकाश पार्नसक्छ । प्लुटो लामो समयदेखि सूर्यको नवौँ ग्रहका रूपमा चिनिन्थ्यो । तर काइपर बेल्ट भनिने नेप्च्युन परको क्षेत्रमा अन्य यस्तै वस्तुहरू देखिएपछि यसलाई सन् २००६ मा पुड्को ग्रहमा घटुवा गरिएको थियो ।

डोनट आकारको काइपर बेल्टमा लाखौँ बर्फिलो संसारहरू रहेको मानिन्छ । अमेरिकी राज्य कोलोराडोमा साउथवेस्ट रिसर्च इन्स्टिच्युटकी सिल्भिया प्रोटोपापाले भनिन्, “यी वस्तुहरू समय क्याप्सुलहरू हुन् जसले हामीलाई सौर्यमण्डलको निर्माण बुझ्न सक्षम बनाउँछन् ।”

प्रोटोपापाका अनुसार चारोनले यी संसारहको दुर्लभ झलक दिन्छ किनभने प्लुटोसहित अन्य काइपर बेल्ट वस्तुहरूविपरीत यसको सतह मिथेनजस्ता अत्यधिक अस्थिर बरफले अस्पष्ट छैन । प्रोटोपापा प्लुटोका पाँच चन्द्रमामध्ये सबैभन्दा ठूलोमा वेबको नयाँ खोजहरूको वर्णन गर्ने नेचर कम्युनिकेसन्स जर्नलमा प्रकाशित नयाँ अध्ययनकी प्रमुख लेखिका हुन् ।

पजलको टुक्रा

फ्रान्सको चौडाइ र प्लुटोको आधा आकारको चारोन पहिलो पटक सन् १९७८ मा पत्ता लागेको थियो । सन् २०१५ मा नासाको यु होराइजन अन्तरिक्ष यानले चारोनलाई पार गरेपछि यसले चारोनको सतह मुख्यगरी पानीको बरफ र अमोनियाले ढाकिएको पत्ता लगायो । यसले चन्द्रमालाई यसको रातो र खैरो रूप दिएको मानिन्छ ।

यानले ग्रहको सतहमुनिको सामग्री कहिलेकाहीँ क्रेटरहरूमार्फत उजागर भइरहेको पनि देखायो । यसबाट पृथ्वीमा जीवनका लागि आवश्यक ग्यास कार्बनडाइअक्साइड चारोनको सतहमा पनि हुनसक्छ भन्ने वैज्ञानिकहरूलाई थाहा भयो । प्लुटो र चारोनसहित काइपर बेल्टका वस्तुहरू प्रोटोप्लानेटरी डिस्कबाट बनेको मानिन्छ । प्रोटोप्लानेटरी डिस्क ग्यास र धुलोको वृत्त हो । यसले करिब चार अर्ब ५० करोड वर्षअघि शिशु सूर्यलाई घेरेको थियो ।

पृथ्वीको निर्माणमा पनि योगदान गरेको प्रोटोप्लानेटरी डिस्कमा कार्बन डाइअक्साइड समावेश भएको मानिन्छ । तर न्यू होराइजनले चारोनमा ग्यास पत्ता लगाएन । प्रकाशको लामो तरङ्ग लम्बाइ मापन गर्ने र गहिरो जाँच गर्न अनुमति प्राप्त गर्ने भएकाले वेब टेलिस्कोपले अब यो ‘खुला प्रश्न’ को जवाफ दिने प्रोटोपापाले बताइन् । “कसैले काल्पनिक रूपमा चारोनको सतहमा पाइला टेक्ने हो भने कार्बन डाइअक्साइडको ठोस रूप सतह पानीको बरफ र शुष्क बरफ मिश्रण हुनेछ”, उनले भनिन् । उनका अनुसार अझ आश्चर्यजनक रूपमा वेब टेलिस्कोपले हाइड्रोजन पेरोक्साइड पनि पत्ता लगाएको छ ।

अध्ययनअनुसार पृथ्वीमा कहिलेकाहीँ कीटाणुनाशकका रूपमा प्रयोग गरिने रसायनको उपस्थितिले चारोनको बरफिलो सतह टाढाको सूर्यबाट आउने अल्ट्रा–भ्वाइलेट प्रकाश र सौर्य हावाद्वारा परिवर्तित भएको सुझाव दिएको छ । “चारोनमा यी रसायनहरू पत्ता लगाउनु र छुट्ट्याउनु यी टाढाका संसारहरूका बारेमा थप जानकारी पत्ता लगाउने खोजमा अर्को ‘पजलको टुक्रा’ हो र बदलामा हाम्रो सौर्यमण्डलको जन्म भयो”, प्रोटोपापाले भनिन् ।