काठमाडौं । आगामी १४ दिन चन्द्रयान–३ को लागि निकै महत्वपूर्ण हुने भएको छ । हिजो भदौ ६ गते विक्रम ल्यान्डर सफ्ट ल्यान्डिङ गरेपछि अबको अवस्था सामान्य भएमा चन्द्रमाको सतहमा चल्ने प्रज्ञान रोभरमा आँखा जानेछन् । विक्रम ल्यान्डरभित्र रहेको रोभर प्रज्ञान बाहिर आएको छ ।

आउनुहोस् जानौं, १४ दिनपछि के हुन्छ ?

रोभर र ल्यान्डरबाट इसरोलाई प्राप्त हुने जानकारी १४ दिनको लागि मात्र हुनेछ, किनभने यस अवधिमा चन्द्रमाले मात्र पूर्ण प्रकाश पाउन्छ। यी दिनहरूमा ल्यान्डर र रोभरले सक्रिय रूपमा इसरोलाई जानकारी पठाउनेछन्। वास्तवमा, १४ दिनपछि चन्द्रमामा रात हुनेछ। यो रात एक दिन नभई चौध दिनको हुनेछ । यहाँ राति धेरै जाडो हुनेछ। विक्रम र प्रज्ञानले घाममा मात्र काम गर्न सक्ने भएकाले १४ दिनपछि निष्क्रिय हुनेछन् । तर इसरोका वैज्ञानिकहरूले विक्रम र प्रज्ञानले सूर्य उदाउँदा फेरि चन्द्रमामा काम गर्ने सम्भावनालाई अस्वीकार गरेका छैनन्। यदि दुवैले १४ दिनपछि राम्ररी काम गरे भने यो भारतको चन्द्र अभियानका लागि बोनस हुनेछ।

के चन्द्रयान–३ पृथ्वीमा फर्किने छ ?

चन्द्रयान–३ पृथ्वीमा फर्किने होइन । विक्रम र प्रज्ञानले काम नगर्न सक्छन् तर चन्द्रमामा रहनेछन् ।

चन्द्रयान–३ को कुल तौल ?

भारतको चन्द्रयान–३ को कुल तौल ३ हजार ९ सय केजी छ । प्रोपल्सन मोड्युलको तौल २,१४८ किलोग्राम र ल्यान्डर मोड्युलको तौल १,७५२ केजी छ, २६ किलोग्राम रोभरसहित।

चन्द्रयान–३ कहाँ अवतरण भयो ?

इसरोले यसअघि नै चन्द्रयान–३ को ल्यान्डिङ साइटको तस्बिर सेयर गरिसकेको छ। बुधबार साँझ ६.०४ बजे भएको सटिक सफ्ट ल्यान्डिङपछि विक्रमको क्यामेराले खिचेको हो । चन्द्रयान–३ चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा रहेको अपेक्षाकृत समतल क्षेत्रमा अवतरण भएको थियो ।

रोभर र प्रज्ञानले अब के गर्ला ?

प्रज्ञानले चन्द्रमाको सतहको रासायनिक संरचना, माटो र चट्टानको अनुसन्धान गर्नेछ। यसले ध्रुवीय क्षेत्र नजिक चन्द्रमाको सतहको आयन र इलेक्ट्रोनहरूको घनत्व र थर्मल गुणहरू मापन गर्नेछ। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा यो हो कि यस क्षेत्रमा पहिले कसैले भ्रमण गरेको छैन। कुनै पनि देशले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा जान हिम्मत गरेको यो पहिलो पटक हो । अब चन्द्रयान–३ का लागि अर्को केही चरण महत्वपूर्ण छ।

१) रोभर बाहिर आयो

अवस्था सामान्य भएपछि चन्द्रमाको सतहमा दौडने प्रज्ञान रोभरमा अहिले सबैको आँखा छ । चन्द्रयान–३ को ल्यान्डर मोड्युलले ल्यान्डरको पूर्ण कन्फिगरेसन देखाउँछ। यसमा, रोभरको वजन २६ केजी छ। यो रोभर चन्द्रयान–२ को विक्रम रोभरसँग मिल्दोजुल्दो छ । प्रज्ञान रोभर बाहिर आएको छ । योजनाअनुसार सफ्ट ल्यान्डिङसँगै ल्यान्डर र रोभरले चन्द्रमाको सतहमा काम थाल्ने वरिष्ठ वैज्ञानिक डा. सञ्जीव सहजपाल बताउँछन् । ल्यान्डरसँगै चन्द्रमाको सतहमा आफ्नो पाङ्ग्रे उपकरणसहित अवतरण गर्ने रोभरले त्यहाँको सतहको पूर्ण जानकारी इसरोका वैज्ञानिकहरूलाई दिन थाल्नेछ। अशोक स्तम्भको प्रतीक र इसरो प्रतीकहरू यी पाङ्ग्राहरूमा कुँदिएका छन्, जसले प्रज्ञानको प्रगतिसँगै चन्द्रमाको सतहमा आफ्नो छाप छोड्नेछ। यससँगै चन्द्रमामा इसरो र अशोक स्तम्भको प्रतीक चिन्ह लगाइनेछ।

२) चन्द्रमाको सतहबाट १४ दिनसम्म जानकारी सङ्कलन गर्नेछ

वैज्ञानिकहरूका अनुसार सफ्ट ल्यान्डिङपछि इसरोले रोभर र ल्यान्डरबाट प्राप्त हुने जानकारी १४ दिनका लागि मात्र हुनेछ किनभने यस अवधिमा चन्द्रमाले मात्र पूर्ण उज्यालो पाउनेछ। रोभरबाट प्राप्त जानकारी धेरै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ किनभने यो चन्द्रमाको सतहमा अगाडि बढ्छ।

३) चन्द्रमाबाट इसरोलाई महत्त्वपूर्ण जानकारी पठाउनेछ

वैज्ञानिकहरूले भनेका छन् कि १४ दिनभित्र, रोभरले चन्द्रमामा आफ्नो निश्चित मार्ग मात्र पूरा गर्नेछैन, तर यसको पूर्ण जानकारी इसरोको डाटा सेन्टरमा पठाइनेछ। रोभरबाट मात्र नभई ल्यान्डरबाट पनि सूचना र पूर्ण प्राविधिक जानकारी प्राप्त हुने क्रम जारी रहने सञ्जीव सहजपाल बताउँछन् । ल्यान्डर र रोभरले १४ दिनसम्म पूर्ण गतिविधिसहित जानकारी पठाउने उनको भनाइ छ । सबै प्रतिकूल परिस्थितिका लागि तयार पारिएको ल्यान्डर र रोभरको पावर ब्याकअप क्षमता १४ दिनसम्म सबैभन्दा बढी रहेको उनको भनाइ छ । त्यस पछि सूचनाहरू प्राप्त गर्न बन्द हुनेछ वा तिनीहरूको गति नगण्य हुनेछ। तर, १४ दिनभित्र प्राप्त हुने जानकारी अन्तरिक्षमा चन्द्रमामा गर्न सकिने सम्भाव्यताबारे सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण जानकारी हुने अन्तरिक्ष वैज्ञानिकहरूको विश्वास छ ।